Kurrë mos hezitoni të shkoni larg, përtej gjitha deteve, gjithë kufijve, gjitha vendeve dhe besimeve- Maluf
Identitetet vrastare të vitit 1998 e bën Malufin të njohur anembanë botës por para këtij shkrimi paralajmërues për sfidat identitare të shekullit, në qarqet letrare, ishin të mirënjohura novelat Samarkanda (Samarcande, 1988) dhe Kopshtet e dritës (Les Jardins de Lumiere, 1992). Ato janë në linjë të përshkrimeve të ngjarjeve kyçe të kohës dhe zbulimit të faqeve të fshehta të historisë komplekse dhe shumëngjyrëshe të Levantit, duke u fokusuar te mesazhet e tolerancës ndëretnike e ndërfetare. Domethënë, tema e hapur në esenë Kryqzatat parë nga sytë e arabëve, në mënyrë artistike shtjellohetnga këndvështrimet më të ndryshme në novelat Leoni Afrikan, Gjerdani i Levantit, Samarkanda, Kopshtet e dritës, Shtegtimi i Baldasarit dhe Guri i Taniosit. Këto përbëjnë një tërësi shumëdimensionale kuptimore.
Novela Kopshtet e dritës, e vendosur në Persinë e hershme, portretizon piktorin, mjekun, filozofin e shekullit III Manin – themeluesin e besimit progresiv maniheizmit, në periudhë kur krishterimi ishte ndarë në shumë sekte.
Filozofia e tij tolerante, me tendencë të pajtimit të dallimeve mes identiteteve të ndryshme, i ka sjellë popullaritet të madh por edhe persekutim, torturë dhe urrejtje. Me kohë, kuptimi burimor i maniheizmit plotësisht është sjell mbrapsht.
Mesazhi kompleks i Manit, i mbështetur në dualizmin absolut kompleks të botës së dritës dhe botës së errësirës nuk është kuptuar mirë dhe ka shkaktuar xhelozi te klerikët dhe politikanët, të cilët asokohe kanë shfrytëzuar urrejtjen si gremç për të mbledhur njerëzit rreth vetes, jo mirëkuptimin dhe dashurinë.
Sipas Malufit, maniheizmi ishte ndoshta religjioni më i persekutuar gjatë historisë së njerëzimit dhe në këtë novelë mundohet të rishikoj dhe të korrigjoj padrejtësinë që përsekutuesit ia kanë bërë këtij besim.
Në veprën e mirënjohur Samarkanda (një nga tre librat e Malufit të përkthyer shqip) poeti i mirënjohur persian, astronomi,filozofi dhe matematikani gjenial i shekullit XII, Omar Hajami,tërhiqet nga bota në opservatorin e vet ku shikon yjet, i revoltuar nga politika dhe sunduesit.
Në pjesën e parë të novelës, kryqëzohen rrugët jetësore të Omar Hajamit, Nizam al Mulkut, Vezirit të Madh të Perandorisë selxhuke dhe Hasan Al Sabahut themeluesit të rendit të asasinve, pararendës i fanatikëve vetëvrasës prezent në shekujt në vijim, sidomos në shekujt XX dhe XXI. Pjesa e dytë e librit ka të bëjë me një amerikan që donë të gjejë kopjen origjinale të Rubaijateve të Hajamit gjatë viteve 1900.
Vlen të përmendim se novela Alamut e autorit slloven Vladimir Bartol, e botuar në vitin 1938, po ashtu trajton tre figurat e përmendura më lartë, por me theks te plaku nga mali Alamut, Hasan al Sabahu.
Vet fjala samarkand në gjuhën uzbeke do thotë vendtakimi apo vend përplasje duke ilustruar pozitën e këtij qyteti në kufi të dy botëve turke dhe persiane. Pavarësisht që miqësia e tre personazheve në novelë tregohet si fakt historik, studimi voluminoz i autorit iranian-amerikan Mehdi Aminrazavi Vera e mençurisë Jeta, Poezia dhe Filozofia e Omar Hajamit(The Wine of Wisdom: The Life, Poetry and Philosophy of Omar Khayyam)shpjegon se miqësia e tre figurave është legjendë si dhe zgjeron fokusin mbi përgjithësinë e veprimtarisë së Hajamit duke sfiduar imazhin hedonist të ndërtuar në Perëndim mbi të. Në zbërthimin e mëtejshëm të katreneve të Rubajatave të analizuar hollësisht kundrejt traktateve filozofike të Hajamit, Aminrazavi konkludon se vera (vena) është pjesë e imazheve sufiste që Hajami ka përdorë si metaforë në vargjet e veta si referencë më të gjerë semantike sesa në plan të parë direkt.
Në këtë vepër, mes tjerash, nëpërmes perspektives së Hajamit, autori tregon ndjenjën e fortë të frustrimit të Lindjes kundrejt sukseseve të Perëndimit që kushtëzon refuzimin e bashkëkohores nga ana tyre, që mund të kumtohet si sinonim i kapitullimit.
Temën e frustrimit të Lindjes do ta përpunoj më thellë tek esetë socio-politike Identitetet vrastare, Përçarja e botës: Kur qytetërimet tona janë rraskapitur dhe Anijembytja e civilizimeve dhe te novela Të çorientuarit.
(Vazhdon)
